Noyabrda yüzlərlə azərbaycanlının qurban getdiyi 1937-38-ci illərdəki Böyük terror və ya kütləvi siyasi Stalin repressiyalarının 82-ci ildönümü tamam oldu.

Bu barədə HerGun.Az-a Azərbaycanın Hüquq Müdafiə Mərkəzinin direktoru Eldar Zeynalov məlumat verib.

Qeyd edək ki, Böyük Terror dövrü 1936-cı ildə Nikolay Yejovun SSRİ Daxili İşlər Komissarlığının (NKVD) başçısı vəzifəsinə təyin olunması ilə başlanıb və 1938-ci ilin sentyabr-noyabr aylarında Lavrentiy Beriya ilə dəyişdirilməsi ilə sona çatıb. Eyni zamanda, hər hansı bir kütləvi həbs və sürgün edilməsi qadağan edilmişdi. Lakin bu yarımçıq iki il kifatət etdi ki, yüzlərlə azərbaycanlı repressiya maşınının ağzına düşüb güllələnsin.

Sandarmox – bu, Rusiya Federasiyasının Kareliya Respublikasında Medvejqorskiy rayonunda bir meşə yoludur. Burada Böyük terror illərində 58 millətdən 9500-dən artıq insan güllələnib.

Hüquq müdafiəçisi deyir:

“Mən uzun müddət bu mövzunu araşdırdım və öyrəndim ki, ən böyük “birinci solovetski mərhələsində”

“Mən uzun müddət bu mövzunu araşdırdım və bildim ki, ən böyük atəş dəstəsində “ilk Solovetski mərhələsi”ndə beş azərbaycanlı var idi. Solovki terror rəmzinə çevrilən adaların arxipelaqıdır. Çünki burada siyasi məhbuslar üçün nəzərdə tutulan ilk konsentrasiya düşərgələrindən biri yaradılmışdı. Məhz bura 1920-ci illərdə aralarında Azərbaycanın da çoxlu sayda sakinin (məsələn, gizli müsavatçılar) olduğu siyasi məhbuslar sürgün olunmağa başladı. 1926-1927-ci illərdə müsavatçıların aclıq aksiyası etməsi kimi məşhur epizod baş verdi. Çoxları həmin aclıq aksiyası nəticəsində öldü, qalanları isə güllələndi”.

Solovetski adalarında azərbaycanlıların repressiya olunması mərhələlərlə 1938-ci ilə qədər davam etdi. E.Zeynalovun sözlərinə görə, Sandarmoxda güllələnmiş 50 azərbaycanlının adları ilə təqdim olunan siyahı tam deyil.

Belə ki, hüquq müdafiəçisi repressiya olunanların arxiv sənədlərinin bir neçə Sovet respublikasında oğurlandığını deyir. Qeyd edək ki, 90-cı illərdə tarixin bu dövrünə maraq oyandıqda, Azərbaycanda heç bir arxiv sənədinin olmadığı barədə qəsdən şayiələr yayılmışdı. İddiaya görə, guya bütün sənədlər vaxtilə Moskvaya göndərilibmiş.

E.Zeynalov məsələyə aydınlıq gətirir:

"Əslində isə arxiv var və o hələ də məxfidir. Baxmayaraq ki, sənədin məxfilik müddəti yaradılmasından 75 il sonra bitir. Bu şayiələr insanların qohumlarının işlərini axtarmamaları üçün yayılmışdı. Edam edilən azərbaycanlılarla bağlı bütün sənədlər var Dövlət Təhlükəsizlik Xidmətinin arxivlərindədir”.

Qeyd etmək lazımdır ki, təkcə siyasi məhbuslar güllələnmirdi. Digər iki solovetski mərhələləri “kulak əməliyyatı” ilə bağlı olanlar üçün idi.

NKVD-nin bu əməliyyatı 1937-ci ilin avqustunda, “Keçmiş “kulakları”, cinayətkarları və digər anti-sovet ünsürlərini repressiya etmək əməliyyatı haqqında” 00447 nömrəli gizli əmrin iyul ayında dərc olunmasından sonra başladı.

Sifariş nömrəsindəki iki sıfır tam məxfilik demək idi. Bu əməliyyat zamanı 386 min insan güllələndi, 380 min nəfər isə QULAQ düşərgələrinə göndərildi. Bu, Böyük terrorun ən böyük kütləvi əməliyyatı oldu.

Sovet elitası üzərində edilən açıq nümayişkaranə məhkəmələrdən fərqli olaraq, 00447 saylı əmrlə həyata keçirilən əməliyyat kəndlilər, işçilər, kənd ruhaniləri, asosial ünsürlər, cinayətkarlar və müxalifət partiyalarının keçmiş üzvləri olan adi vətəndaşlara aid idi.

Eldar Zeynalov qeyd edir:

“Bu əməliyyat nəticəsində Azərbaycanda hətta seyidlər və hacılar repressiya edildi. Onların günahı yalnız Məhəmməd peyğəmbərin nəslindən olması və ya Məkkəyə həcc ziyarəti etməsi idi. Hakimiyyət cəmiyyətdə müəyyən bir nüfuzdan istifadə etdikləri üçün onları təhdid hesab edir və buna görə də məhv edirdi. Belələrinin bir neçə yüzünü saydım, repressiya olunanlar arasında yalnız seyidlər təxminən 50 nəfər olub. Onların arasında hətta kommunistlər də var idi. Repressiya qurbanlarının müəyyən edilməsi işini davam etdirirəm”.

Ramella İbrahimxəlilova